સાત-આઠ વર્ષનો એક ગરીબ છોકરો સ્કૂલના દરવાજા આગળ ઊભો હતો. એની જેટલી જ વયના છોકરાઓને નવા ગણવેશમાં તૈયાર થઈ દરવાજાની અંદર દાખલ થતાં એ જોઈ રહ્યો હતો. રિશેષ પડે ત્યારે દરવાજાના બે સળિયા વચ્ચેથી છોકરાઓને મેદાનમાં ખેલતા-કુદતા જોતો ત્યારે એના બાળમનમાં સતત એક વિચાર ઘૂંટાયે જતો: મનેય આમની જેમ આવી સ્કૂલમાં ભણવા અને રમવા મળે તો કેવું સરસ! હું પણ ભણીને સારો માણસ બનું.
ત્યાંજ એક અવાજ એની પીઠ પર અથડાયો,
‘એ છોટું… સાલે વહાં ક્યું ખડા હૈ! યે ચાય ઓર નાસ્તા સાહબ કો દે…’ ચાની ટપરીવાળાએ તુચ્છ શબ્દોનું દોરડું નાખી બાળમજૂરી માટે ખેંચ્યો. છોકરો દોડતો ગયો અને ચા-નાસ્તો સાહેબના ટેબલ ઉપર મૂક્યો. મેલીઘેલી ઉતરી ગયેલી ગંજીમાં સાવ દૂબળો દેહ એની દરિદ્ર પરિસ્થિતિનું વર્ણન કરતો હતો.
‘ચલ, યે સારે ગ્લાસ ઓર ડીશ ચમકાકે જગાહ પે રખ દે… ગ્લાસ કો જરા સંભાલકે સમજા ક્યાં? વર્ના પગારમે સે કાટ લૂંગા. ચલ કામ પે લગ જા…’ ચાની તપેલીમાં ચમચી ફેરવતાં હુકમ છોડ્યો.
છોકરો માથું હકારમાં હલાવી, ખભા ઉપર રૂમાલ મૂકી કામે લાગી ગયો. ચાની ટપરી પાછળ એ ચાના કપ અને ડીશો પાણીમાં ઝબોળી ધોઈ રહ્યો હતો ત્યારે ધબ્બ… દઈને કશુંક પડવાનો અવાજ કાને સંભળાયો. અવાજની દિશામાં એણે નજર ફેરવી. સ્કૂલની દીવાલ ઉપરથી ત્રણ સ્કૂલ બેગ બહાર ફંગોળાઈ નીચે પડી હતી. થોડીકવારમાં ત્રણ છોકરાંઓ ઝાડની ડાળી પર ચડી બહાર ભૂસકો માર્યો. ત્રણેએ હાથ ખંખેરી સ્કૂલ-બેગ ખભે ભરાવી.
પહેલા છોકરાએ ગર્વભેર છાતી ફૂલાવી બીજા મિત્રને તાળી આપી બોલ્યો, ‘જોયું હાર્દિક્યા, સાહેબને કેવા ઉલ્લુ બનાઈ બંક માર્યો…’
‘મન તો ઇમ હતું ક સાલું પકડાઈ જશું તો વાટ લાગી જશે. પણ તીતો આ જોરદાર રસ્તો હોધી કાઢ્યો લ્યા…’ બીજા છોકરાંએ શાબ્દિક શાબાશી આપી મિત્રના પરાક્રમને વધાવી લીધું.
પહેલા છોકરોએ છાતી ફૂલાવી, કોલર ઊંચો ખેંચી રુઆબભેર છટાથી પૂછ્યું, ‘આઇડિયા કુનો હતો?’
બન્ને છોકરાઓ પેલાની પીઠ થાબડી એકસાથે બોલ્યા, ‘ગૌરવભાઇનો…’
‘તો પછી… હેડો અવ, પેલા ગલ્લેથી ગુટકાની પડીકી લઈ રખડીએ…’ કહી ત્રણેય ઉજળા ભવિષ્યની દીવાલ કૂદી અંધકારના ભવિષ્યની તરફ ડગ માંડ્યા.
ચાના ગ્લાસ અને નાસ્તાની ડીશ ધોતા છોકરાએ બધુ ચૂપચાપ જોયું અને મનની દીવાલ ઉપર અંત:ઈચ્છા ઘૂંટી: કાશ! મને એમની જગ્યાએ ભણવા મળે તો!
***
