Sita: The daughter of The Earth. Book Review.

 

First of all, I want to say,  I’m glad that I’ve read Indian mythology stories in a Graphic Novel form.

What I liked about this Graphic Novel,

Illustration is wonderfully done = 4/5

Storytelling through illustration is nicely portrait = 4/5

Writing is also great, Author has written scenes in a ways as she should’ve to explain. Very well done.

What I dislike about this Graphic Novel,

mere one thing dissatisfied me is character‘s  face. It’s keep changing throughout story. At the very beginning of story Sita’s face, and after few pages further In story her face has changed. And at the end almost different face of Sita I saw. However, readers will understand who is Sita and where she is in story. So, it’s won’t be a problem at all. Yeah, that’s the mere dislike I had with this Graphic Novel.

Overall it’s a great Graphic Novel. Everybody should read it, especially for kids. This is the best way to teach and make them to read our great stories of mythology. Parents, go and grab this Graphic Novel for your kids… they’ll love it.

 

અશ્વદોડ – બૂક રિવ્યુ.

અશ્વદોડ

આ પુસ્તક એ સુનિલ ભાલાણીના જીવન પર આલેખાયેલું છે. જેને કોઈ ચોક્કસ કેટેગરીમાં મુકાય એવું નથી, કારણકે આ એક બાયોગ્રાફિકલ-નોવેલ છે. જેમાં સુનિલ ભાલાણીએ ચોખવટ કરી છે કે; મારી જીવન-કથામાં અમુક પ્રસંગોને રસપ્રદ રીતે રજૂઆત કરવા જેતે પ્રસંગનો સારતત્વ કેન્દ્રસ્થાને રાખીને મસાલો (fictional stuff) ભેળવ્યો છે. પુસ્તકમાં એમના બચપણમાં મિત્રો સાથે કરેલી મસ્તી, નિશાળમાં કરેલી મસ્તરોની મજાક, પહેલી-વહેલીવાર પડેલા પ્રેમની વાતો, શેરીની છોકરીઓ સાથે કરેલી હળવી–ફૂલકી મજાક, પુસ્તકો સાથે મિત્રતા કેવી રીતે થઈ, બીજા સરસ એવા પ્રસંગો વાંચવાની મજા આવે એવા છે. વચ્ચે વચ્ચે સરસ ફિલોસોફીકલ વાતો પણ કરી છે. ગુજરાતી કવિઓની કવિતાઓને વિદેશના કવિઓની કૃતિઓ સાથે સરખામણી કરી છે; જેમાં આપણાં લોકજાણીતા કવિ ઉમાશંકર જોશીની કવિતાઓને વિદેશના કવિ બોદલેર અને ટોમસ હોડની કવિતાઓ સાથે સરખાવી છે. જે મહદઅંશે ગુજરાતીમાં અનુવાદ કરી પોતાની કરી લીધી છે. જે ચોરી સુનિલ ભાલાણી પકડી પાડી છે. અને એ બધુ કટાક્ષમાં એવું કહ્યું છે કે કોઈને માઠુંયે ન લાગે અને યથાર્થ કે’વાઈ જાય. નીચેના સ્ક્રીનશોટમાં વાંચી જોવો.

Ashwdod book

(વાત છે આતો: આ પુસ્તક વાંચ્યું એના પહેલા સુનિલ ભાલાણી લેખક હતો કે કોણ હતો એની મને કશી જ ખબર નહતી. અરે, નામેય નહતું સાંભળ્યુ. આતો માંકડ કાકાના લેખનનો નશો કરવો હતો એટલે પુસ્તક વાંચ્યું. )

આ પુસ્તક વાંચવા પાછળનું કારણ એ છે કે; લાઇબ્રેરિમાં મોહહમદ માંકડનું આ એકલું-અટુલું પુસ્તક જ આવેલેબલ હતું. બિચારું ! મહોમ્મદ માંકડના લેખો તો પૂર્તિમાં હર હપ્તે વાંચેલા, પણ એમની કોઈ અન્ય સાહિત્ય કૃતિ વાંચી નહતી એટ્લે આ વધેલું પુસ્તક વાંચ્યું. ( to be honest – પુસ્તક રસપ્રદ છે બાકી. 50 પાનાંમાં જો રસ નઇ પડે તો અધૂરું જ પાછું આપી દઇશ ! આવું મેં નક્કી કર્યું હતું. પણ પુસ્તકે મને ખોટો પાડ્યો સાહેબ !

એક વાત કહું? ક્યારેય કોઈ પણ વસ્તુ જ્યાં સુધી પૂરેપુરી વાંચી–સમજી–જાણી ના લઈએ ત્યાં સુધી એના વિષે કોઈ ખોટી પૂર્વધારણા (erroneous prejudice) ના બાંધી લેવાય. )

By the way, I really liked the book’s cover page. જોકે પુસ્તક અને કવર પેજને કશું લાગતું વળગતું નથી.

રેટિંગ મીટર – 4/5

***

બોલો…! ગુજરાતી સાહિત્યના આટલા મોટા લેખકના પુસ્તકો પણ લાઇબ્રેરિમાં આવેલેબલ નથી હોતા ! હવે શું કેવું આ ગોવેરમેંટ લાઇબ્રેરિઓના પુતરોને ! દરવર્ષે સરકાર નવા પુસ્તકો ખરીદવા રૂપિયા આપતી હોય એનું શી ખબર શું કરતાં હશે ***ઓ ! ( તમારી રીતે સારી એવી ગાળ ગોતીને મૂકવી હોય તો મૂકી દેજો…)

હા, પુસ્તક કોઈ વાંચવા લઈ ગયું હોય તો એ વાત વ્યાજબી લાગે. અને સાલા જે અમુક પુસ્તકો મળે એમાં વચ્ચેના અડધા પત્તા ફાટી ગયેલા હોય, અમુકમાં છુટ્ટા રખડતા હોય, અમુકમાં પાછળના દસ-બાર પટ્ટા જ હોય નઇ! હવે ખૂની કોણ હતો એ જાણવા અહીં હું તલપાપડ થતો હોઉ ને તો સાલું આગળ કશું વાંચવા જ મળે. પછી અડસટ્ટો મારવો પડે કે આ અવળચંડો જ હશે !

ગુજરાતમાં ગુજરાતી પુસ્તકોની લાઇબ્રેરિમાં શ્રેષ્ટ લેખકોના ગુજરાતી પુસ્તકો જ ના મળે આનાથી મોટી કરુણતા ગુજરાતી સાહિત્ય માટે શું હોય? મેં હમણાં ક્યાક સાંભળ્યુ હતું કે એક ભાઈ શિકાગોના એક ગામમાં બસ અમસ્તું જ ટ્રાવેલલિંગ કરવા ગયા હતા, ને એમણે ત્યાનું પુસ્તકાલય જોયું તો છક્ક થઈ ગયા ! અમદાવાદના મુખ્ય પુસ્તકાલય કરતાંયે મોટું હતું. અને એમાંયે તમને નવાઈ પમાડે એવી તો વાત એ છે કે; ત્યાં ગુજરાતીના 20 પુસ્તકો આવેલેબલ હતા. સરસ્વતીચંદ્રના 1-4 ભાગ અને બીજા ત્રણેક નામ કહ્યા હતા. ( પણ સાલું મગજમાંથી નિકળી ગયું, ) એ ભાઈએ લિબ્રેરીયનને પૂછ્યું કે; ‘ ગુજરાતી પુસ્તકો અહીં કેમ રાખો છો? ‘ પેલા ભાઈએ કહ્યું; ‘ અહીં કેટલાક ગુજરાતી પરિવાર પણ રહે છે એટ્લે એમના માટે ખાસ વસાવ્યા છે. ‘

બોલો…! વિદેશમાં પુસ્તકોનું કેટલું મહત્વ આપે છે લોકો. આ વાત સાંભળ્યા પછી સાલો **** એવો ગુસ્સો આવે છે ને, શું કેવું હવે આ આપણાં મરી પરવારેલી માનસિકતાવાળાને!

મને લાગે છે કે, મારે ‘પુસ્તકોનું મહત્વ’ નામનો એકાદ લેખ લખી અંદરનો સુસુપ્ત અવસ્થામાં દબાયેલો જે રોષ, બળાપો છે એ લેખમાં ખંચેરીને, ખંખેરીને અથવા નિચોવીનેય કાઢવો તો પડશે જ ! નહિઁ રે’વાય સાલું.

પાલનપુર લાઇબ્રેરિની વાત છે હો. બબ્બે લાઇબ્રેરિમાં મેમ્બરશિપ લીધી છે તોયે આવી હાલત છે. ભલું થાય આ લાઇબ્રેરિનું. નિસાસો નાખીને…. છટ્ટટ્ટ.

 

કટિબંધ બૂક રિવ્યુ.

વાર્તાની રૂપરેખા –

વાર્તાની નાયિકા કામાલિ જાડેજા. જે ગુજરાતની શ્રેષ્ઠ નવલકથાકાર છે. છાપામાં એની વાર્તાઓ ધારાવાહિક સ્વરૂપે સાપ્તાહિક છપાતી આવી છે. અને એ ધારાવાહિકનો તંત્રી-માલિક ચિતરંજન દેસાઇ છે. જે કામાલિને નવી નવલકથા લખવા ફોન કરી કરીને એનું માથું ખાઈ જાય છે. પણ કામાલિને નવી નવલકથા લખવા માટે અફલાતૂન અને વાંચકોને છેલ્લા પાનાં સુધી વાંચવા મજૂબૂર કરી નાખે, એવી વાર્તાના વિષયની શોધમાં હોય છે. જેના માટે એ ઘણું રખડી, પણ એને ફેસીનેટ કરતી કોઈ વાર્તા મનમાં ફિટ ન બેસી. આખરે એને મુંબઈ જવાનું નક્કી કર્યું. એ તેના ફેમેલી મિત્ર સુધાકર કોલ્પેને ત્યાં એની ‘સી-ગલ’ હોટલમાં રોકાઈ.

હોટલમાં જમતી વેળાએ એનો પરિચય એક અજાણ્યા વ્યક્તિ નચિકેત મહેતા સાથે થયો. જે હેન્ડસમ, ડેશિંગ અને સાહજિક રીતે નજર ખેંચે એવી આકર્ષિત એની પર્સનાલિટી હતી. એના વ્યક્તિત્વને જોઈ કામાલિ પહેલી જ નજરે પુરુષસહજ આકર્ષણ અનુભવ્યું. હોટલમાં જ નચિકેત અને કામાલિ વચ્ચે થોડીક વાતચીત થઈ. જેમા એ કામાલિને પ્રશ્નો પૂછતો. કામાલિને પહેલા તો એ પ્રશ્નો અર્થવિનાના લાગ્યા. નચિકેતે કામાલિ અને સુધાકરને એના ઘરનું સરનામું આપી ત્યાથી વિદાય લીધી.

હોટલમાં બીજે દિવસે સવારે કામાલિને એના રૂમમાં એક પરબીડિયું આવ્યું. પરબીડિયુ નચિકેત મહેતાના સરનામેથી આવ્યું હતું. પરબીડયું ખોલ્યું. એમાંથી એક ફોટો નીકળ્યો. જે જોઈ કામલીની આંખો ફાટી પડી. એ ફોટોમાં કોઈ સ્ત્રી પરણવાની હોય એમ તૈયાર થઈ લાલ સાડી પહેરેલી, નાકે નથણી, સંપૂર્ણ ઘરેણાથી સજ્જ, છાતીએ ઓઢેલી આછી ઓઢણી અને કમર પર હીરા, મોતીથી જડેલો કટિબંધ પહેરેલો. એ સ્ત્રી કોઈ રાજપૂતાણીની જેવી લાગતી હતી જેનો ચહેરો હૂબહૂ કામાલિ જેવો જ દેખાતો હતો. તેને કોલ્પેને બોલાવી એ ફોટો બતાવ્યો. એ  ફોટો જોઈ કોલ્પે પણ તરત ચોંકી ઉઠ્યો. હવે દ્રીધામાં નાખતો પ્રશ્ન એ હતો કે કામલીએ ક્યારેય એવા ફોટા માટેનું તૈલીપોટ્રેઇડ બનાવડાવ્યું નહતું. તો એ પોટ્રેઇડ હતો કોનો? બધી જ રીતે એના જેવી જ હૂબહૂ દેખાતી એ સ્ત્રી કોણ હતી?

કામાલિને ખળભળાવી મૂકતું એ ફોટાનું રહસ્ય જાણવા એ બંને બદમાશ નચિકેતના સરનામે પહોંચ્યા. ત્યાં નચિકેતે એ ફોટાનું રહસ્ય જણાવવા અજીબ શરતો મૂકી. રહસ્ય જાણવાની અકળામણ શાંત કરવા બંને એ બાલિશ લાગતી શરતો કમને પણ સ્વીકારી પડી. શરતો પૂરી થતી એમ એમ કામાલિના જેવી જ હૂબહૂ દેખાતી સ્ત્રીના બીજા તૈલીપોટ્રેઇડના પેંટિંગ્સ રિવેલ થતાં. તેમ તેમ એમની રહસ્યને જાણવા ઉત્કંઠા અને સળવળાહટ વધતી જતી. હકીકતમાં નચિકેત એમ જ સમજી બેઠો હતો કે એ પેંટિંગ્સ કામાલિના છે.

આખરે નચિકેતે બંનેને એ પોટ્રેઇડ વિષે બધી માહિતી જણાવે છે. કામાલિ અને કોલ્પે એની વાત સાંભળીને અચંબો લાગે છે. ત્રણેય માટે એ પોટ્રેઇડસ એક છુપું રહસ્ય બની રહે છે. નચિકેતની વાત સાંભળ્યા પછી કામાલિ અને કોલ્પેને એની બાલિશ શરતો અને મૂર્ખ લગતા પ્રશ્નો ત્યારે યથાયોગ્ય લાગ્યા. જો એ પોટ્રેઇડ કામાલિના નથી તો કોના છે? એ છુપા રહસ્યનો ભેદ જાણવા માટે કામાલિ અને નચિકેત શોધખોળ કરવા નીકડી પડે છે. એ પોટ્રેઇડને બનાવનાર painter(દીનાનાથ) નો પત્તો મેળવે છે. એ પોટ્રેઇડ બનાવનાર Painter તો દાયકાઓ પહેલા આત્મહત્યા કરી લીધી હતી એવું જાણવા મળ્યું. જેનું પંગેરું વાર્તામાં આગળ ફૂટે છે. આખરે વાયે વાયે માહિતી મળે છે કે, એ પોટ્રેઇડ માઉન્ટ આબુમાં એક રાજાએ એમની પત્ની માટે બનાવડાવ્યું હતું.

કામાલિ અને નચિકેત એ પોટ્રેઇડનું રહસ્ય ઉકેલવા આબુ જવા નીકળી પડે છે. નચિકેતના પાસે જે બીજા પોટ્રેઇડ હતા એમાંના એક પોટ્રેઇડમાં તે સ્ત્રીએ લગભગ અર્ધ્નંગ્ન શરીરે એના વક્ષ:સ્થળો પર આછી ઓઢણી ઢાંકીને એ પોટ્રેઇડ painter સામે બેસીને બનાવડાવ્યું હતું. આ વાત બંનેને ગળે ઊતરતી નહતી. સાઠ-સિત્તેર વર્ષ પહેલા, રજવાડી સ્ત્રી આટલી અભદ્રતાથી ક્યારેય કોઇ અજાણ્યા painter ની સામે પોટ્રેઇડ બનાવવા આવા અશ્લીલતાથી બેસી જ ન શકે. એ વખતે કોઈપણ સ્ત્રી માનસિક રીતે એટલી ખુલ્લા વિચારોવાળી હોય શકે જ નહિ.

આબુએ નિર્ધારિત સ્થળે પહોચ્યા. ત્યાના લોકલ વ્યક્તિઓને ઘરે જઈ એ ફોટો બતાવી એ સ્ત્રી કોણ હતી એની માહિતી મેળવવા ફરી વળ્યા. ત્યાં રાત્રિના સમયે એક રજવાડીના ઘરનો દરવાજો ખટખટવ્યો. અંધારું હોવાથી વ્યક્તિ દરવાજો ખોલી ફાનસ લઈ બહાર આવ્યો. ફાનસનું અજવાળું જેવુ કામાલિના ચહેરા પર પથરાઇ સ્પષ્ટ થયુ, અને જેવી એની નજર કામાલિના ચહેરા પર પડી એવું જ એના ચહેરા પરનું નૂર ઊડી ગયું. એના શરીરમાં ધ્રૂજારી છૂટી ગઈ. હાથમાં પકડેલી ફાનસની છટકીને ભોંય પડી ગઈ. ભ ભ…ભૂત ભૂત…એવા ફફડતા તૂટતાં અવાજે ઘભરાઈ જમીન પર બેભાન થઈ ઢળી પડ્યો. થોડીકવાર પછી મામલો થાળે પાડ્યો. હકીકત સમજાવી. તો પણ એને માંડ માંડ વિશ્વાસ બેઠો. પછી વાત કરતાં માલૂમ પડ્યું કે એ સ્ત્રીનું નામ પ્રેમલતા છે. તે કૃષ્ણસિંહજીની બીજી પત્ની હતી.

બંને જણ બીજે દિવસે પોલીસથાણે ગયા. ત્યાના ઇસપેકટરને એ ફોટો બતાવ્યો. એ પણ કામાલિને નજરો નજર જોઈ હલબલી ગયો. કામાલિ અને નચિકેતેઆખી વાતની સ્પષ્ટતા કરી. પછી એ ફોટા વિષે વધુ માહિતી લેવા ઇન્સ્પેક્ટરે દિગ્વિજયસિંહ પાસે મોકલ્યા. એ રિટાયર્ડ પોલીસ અફસર હતા. એમણે ઉમરના બાણું વર્ષ વટાવી ચૂક્યા હતા.

પછી દિગ્વિજયસિંહ પણ કામલીણે પહેલીવાર જોઈ ધબકારો ચૂકી ગયા હોય એમ ચોંકી ગયા. પછી નચિકેત અને કામાલિને એ ફોટામાં જે સ્ત્રી છે એ રહસ્યના ભેદ જાણવા આવ્યા હતા એની વિગતવાર વાત કહી સંભળાવી. પછી 70-80 વર્ષ પહેલાની જે હકીકત દિગ્વિજય કહે છે એ બંને જણા તલપાપડ થઈ સાંભળે છે. અને ધીરે ધીરે જેમ વાર્તા આગળ વધતી જાય છે એમ એ પોટ્રેઇડનું અને તે સ્ત્રીનું (પ્રેમલતા) રહસ્ય પરથી પડદો ધીરે ધીરે હટાવી હકીકત જાણવાનો સળવળાટ અને ઉત્કંઠા સતત દરેક પાને અકબંધ સાચવતો રહે છે. વાર્તાના પાત્રોનું અને સ્થળોનું એવું બેનમૂન વર્ણન અશ્વિની ભટ્ટે કરેલ છે કે પાત્રોની સ્પષ્ટ છબી FULL HD માં તમારા માનસપટલ પર જીવતા કરી મૂક્યા હોય સાલું એવું લખ્યું છે. અવર્ણનીય વર્ણન કરી વાંચકોને બોચીમાંથી પકડી રાખી આગળ શું થશે? શું આવશે? એવી ઇન્તેજારી કર્યા સિવાય છૂટકો જ ના રહે. અદભૂત છે યાર…અદભૂત.

આટલું વાંચીને તમને વાર્તામાં આગળ વાંચવાની થોડીક પણ ઉત્કંઠા જાગી હોય તો અચૂક….આ નવલકથાના ત્રણેય ભાગ વાંચીને લૂંટાય એટલી મજા લૂંટજો…., ગમે ત્યાંથી આ પુસ્તકનાં ત્રણેય ભાગને વાંચી લેજો. ફાયદામાં રેશો યાર!

સ્ત્રી પાત્રોનું, પ્રેમલાપનું અને પ્રણયમિલનનું શું અદભૂત નશીલું વર્ણન કર્યું છે સાહેબ. બેઠા બેઠા તમારી ઇદ્રિયોનો નશો કરવી મૂકશે. અને બીજી વાત નવલકથામાં જેટલા પાત્રો છે એટલા બધા પાત્રોની એકબીજા સાથેની વાતચીત તથા સંવાદો એટલા અધિકૃત અને વાસ્તવિક લાગે કે એ પાત્રની અસલિયત એના નીકળેલા શબ્દો વાંચી છલકાયતી હોય એવું લાગે. અશ્વિની ભટ્ટ દરેકે દરેક પાત્રોની જિંદગી જીવી જાણી છે, એ પાત્રોની આત્મામાં (કોરમાં) ઉતરી શબ્દો કે વાક્યો આલેખ્યા છે. અશ્વિની ભાઈ 500-550 જેટલા વર્ષ આ નવલકથા પાત્રો કંડારી એને લખતા લખતા જીવ્યા છે એવું કેવાય.

પાંચ દિવસમાં ભાગ – 1 વાંચીને નક્કી કરી લીધું કે હવે તો આનો આખો સેટ વસાવી બીજી વખત પૂરેપુરી મજા લૂંટવી છે. મારા માનસમાં તો આ નવલકથાના પાત્રો અને સ્થળો ચલચિત્રો સ્વરૂપે ઘડાઈ ગઈ છે.

અશ્વિનીભાઈએ શબ્દો અને સ્પષ્ટ વાક્ય રચના લઈ પાત્રો અને સ્થળોને અદભૂત રીતે કંડારી, વાર્તાના પ્રવાહમાં આવતી દરેક ઘટનાને જીવતી કરી મુકી છે.

પાત્રો – 5

સંવાદ – 5

વર્ણન – 5

વાર્તારસ – 5

કુલ રેટિંગ = 5/5

*

ભાગ – 2 વાંચ્યા પછીનો મારું વિવેચન.

ભાગ – 1ની શરૂઆતમાં ફોટાના રહસ્યને ઉકેલવા વાર્તાનો પ્રવાહ ધીરે ધીરે આગળ વધે છે. અને અંતમાં ફોટામાંની સ્ત્રી કોણ હતી એનું રહસ્ય ખૂલી જાય છે. તથા દિગ્વિજયસિંહ અને રાણી પ્રેમલતા વચ્ચેની મિત્રતા, પ્રેમાલાપની આપવીતી દિગ્વિજયસિંહ કામાલિ અને નચિકેતને સંભળાવે છે. જેમાં પ્રેમલતા કેડ પર જે કટિબંધ પહેરતી એ કોઈ તાંત્રિક પાસેથી બનાવડાવ્યો હતો, જેને પહેરતા પ્રેમલતા અલગ લાગણીઓથી વશ થઈ જતી. એ કટિબંધ પહેરતા અદ્રિતીય અનેરો આનંદ મળતો અને એને વશ થઈ એ કટિબંધ પહેરેલો જ રાખતી. ધીરે ધીરે એ કાળી વિધ્યાઓ અને મંત્રોથી બનાવેલો એ અદભૂત તલસ્મી કટિબંધ રાણી પ્રેમલતા પર કેવી અસર કરે એના પડળો વાર્તામાં આગળ ખૂલતાં જાય છે. ભાગ – 1ના અંતમાં પ્રેમલતાએ કેડમાં પહેરેલો રત્નો જડિત સોનાનો કટિબંધનું રહસ્ય શું છે? એ સળવળાટ કરતો mysterious પ્રશ્ન વાંચકો મનમાં અધૂરો છોડી ભાગ – 1 પૂરો થાય છે. એ mystery પાછળ એવું તો શું રહસ્ય છે એ જાણવા વાંચકો હતપતીયા થઈ ભાગ – 2 વાંચવા જરૂર વશ થઈ જાય જ છે. અશ્વિની ભટ્ટ પાને પાને વાર્તાનો રસ અકબંધ જળવાઈ રહે એના શબ્દ-તાંત્રિક જ છે. જે દરેક વાંચક એમનું લખાણ વાંચતાં વાંચતાં એ વળગાડને આધીન થઈ જાય જ.

ભાગ – 2માં એ કટીબંધનું રહસ્ય ઉકેલવા બંને પાછા મુંબઈ આવે છે. ત્યાં ચિતરંજન (તંત્રી-માલિક), સુધાકર કોલ્પે(હોટલનો માલિક)ને બંને આખી કથા કહી સંભળાવે છે. ચિતરંજન, કામાલિ અને નચિકેત ત્રણેય ચિતરંજનની ઓફિસે જાય છે. ત્યાં એજ ઓફિસમાં કામ કરતાં દત્તું કુલકર્ણીને કટિબધ વિષે વાત કરે છે. દત્તું કહે છે કે, કટિબંધ જેવા એન્ટિક જૂના તથા મોઘા ઘરેણાંનો સંગ્રહ વેલજી-વછરાજ એન્ડ સન્સ કરે છે. પણ વર્ષો પહેલા એમની પેઢીમાં મોટી લૂંટ થઈ હતી, અને એ માણસોનુ એ દરમ્યાન મૃત્યુ થઈ ગયું હતું. એ વખતે એ ઘટના અખબારમાં જોરદાર ચગી હતી. પછી દત્તું નોલી મેકેંઝી નામની ડોશીને મળવા કહે છે. એ ડોશી આખા અંડરવલ્ડનો ઇતિહાસ જાણે છે.

બંને એક બારમાં નોલીને મળે છે. ત્યાંથી ભાગ – 2 વાર્તા પકડે છે. આખો ભાગ -2 નોલી બંનેને કહી સંભળાવે છે, અને વચ્ચે વચ્ચે બિયરના કેટલાય ગ્લાસ ગટગટાવી જાય છે અને કેટલીયે સિગારેટના ઠૂંઠા ફૂંકી મારે છે. બહુ જબરી ડોશી છે. અંડરવર્લ્ડની માહિતી કહેવાના એ સારા એવા પૈસા પડાવે છે. ડોશીએ મુંબઈના ઇતિહાસની ચાલતી ફરતી વિકિપીડિયા છે. એને મુંબઈની અંદર નાનામાં નાની ચગેલી અંડરવર્લ્ડની વાતો જુબાની યાદ છે.

ભાગ – 1માં 75% વાર્તા દિગ્વિજયસિંહે કહી હતી, એમાં કામાલિ અને નચિકેત શ્રોતા તરીકે હતા. એવીજ રીતે ભાગ – 2માં નોલી ડોશીએ 95% વાર્તા કહી છે. અને એમાં મુખ્ય પાત્ર કામાલિ અને નચિકેત એ સુસુપ્ત શ્રોતા તરીકે છે. જેમાં એમનો વાર્તાલાપ કુલ સરવાળે માંડ ત્રણેક પેજનો હશે. પણ…મિત્રો, વાર્તા એટલી રસપ્રદ છે કે તમને મજા પડી જશે.

ભાગ – 2 એ આખો વેલજી-વછરાજ એન્ડ સન્સની પેઢીમાં થયેલી લૂંટ પર આલેખાઈ છે. જે આખી પ્લાનિંગ નક્કી કરીને લૂંટ કરી છે. જેમાં કટિબંધની પણ ચોરી કરે છે, પણ વાર્તાના અંતમાં પણ કટિબંધનું રહસ્ય પણ વણઉકેલ્યું જ રહે છે. જે ભાગ – 3 માં ખુલશે. અશ્વિની ભટ્ટે આખી લૂંટની ઘટના એવી વર્ણવી છે કે, કટિબંધનું રહસ્ય વાંચકો ભૂલી જઇ, લૂંટ કેવી રીતે થશે? કોઈ પકડશે કે નહીં? એની ઇંતેજારીમાં એકદમ ગળાડૂબ થઈ જઈએ છીએ. અને લૂંટ થયા પછી ગોડબોલે નામનું પોલીસનું પાત્ર આવે છે. એ એવા તર્ક લગાવી જે તઈકીકાત કરે છે એ બહુ મસ્ત લખ્યો છે. છેલ્લે અંતમાં શું થાય છે? એતો તમે વાંચશો તો જ મજા આવશે. 510 પેજની વાર્તા એક પેજમાં કહેવી અશક્ય છે ભાઈ!. એ જાણવા તો ભાગ – 2 અચૂક વાંચવો જ રહ્યો.

પાત્રો – 4

સંવાદ – 4.5

વર્ણન – 4.5

વાર્તારસ – 3

મારું રેટિંગ = 4/5

વેલજી-વછરાજ એન્ડ સન્સની મૂંબઈમાં ધીખતી પેઢી છે. જે એન્ટિક વસ્તુઓનો સંગ્રહ કરે છે. જેક લેવીન (અંગ્રેજ વેપારી) અને દીના બેડેકર (મરાઠી) બંનેના પ્રેમાલાપનું પરિણામ મોના બેડેકર. જે એના પિતાના ધંધામાં વળી ગઈ હતી. વલીખાન (પેશવારી નસલનો પઠાણ) મોનાનો કર્મચારી. બન્ને વચ્ચેના સંબંધો નિકટ હતા.

કર્નલ દામોદર બ્રારએ મોટી ચોરીઓ કરવી એ એનું કામ હતું. અને ગુનામાં પકડાતાં એ તિહાર જેલમાં છ વર્ષ ઘસીને બહાર આવ્યો હતો.

*

ભાગ – 3 વાંચ્યા પછીનું મારું વિવેચન.

બહુ ઓછી રસપ્રદ વાર્તા થઈ ગઈ. કટિબંધનું રહસ્ય પહેલા ભાગથી ચાલ્યું આવે છે. અને એ રહસ્ય અંતમાં જરાય અચંબામાં મૂકે એવું નથી. સાવ કાચું-પોચું. વાર્તા બહુ ખેંચી બોરિંગ બનાવી દીધી. ભાગ – 1 માં જેટલી મજા આવી એની 10% મજા ભાગ – 3માં નથી. કટિબંધનું રહસ્ય બાજુમાં મુકાઇ ગયું અને બીજી બધી લાંબી લાંબી ઘટનાઓ ઉમેરી બોરિંગ વાર્તા કરી નાખી. વાંચતા જરાયે એન્જોય આવે એવી નથી.

પાત્રો – 3

સંવાદ – 3.5

વર્ણન – 3.5

વાર્તારસ – 2

મારું રેટિંગ = 3/5

Do yourself favor, read first part and forget about ‘Katibandh’.

જનક રાજા ‘વિદેહી’ કેમ કહેવાય છે?

અહીં વાંચકો પાસે એક ચોખવટ કરી લેવા ઈચ્છું છું કે, આ વાર્તા લખીને હું અહીં આપણી અદભુત પૌરાણિક કથાઓને વખોડી નથી રહ્યો. મને એનું ભારોભાર માન છે, ગર્વ છે મિત્રો… જો કોઈપણ વાંચક મિત્રોને એવું લાગતું હોય, તો એ આ વાર્તા ન વાંચે.

કોઈને પણ જ્ઞાનની ફિલોસોફી સીધેસીધી આપો તો સામે વાળાનું દિમાગ પાકી જાય. એ ત્યાંથી ઊભો થઈને ચાલ્યો જાય. એટલે અહીં તમારી સમક્ષ એક રમુજીક અંદાજની સાથે જ્ઞાનની વાત ભેળવીને વાર્તા કહેવાનો પ્રમાણિક પ્રયત્ન કરી રહ્યો છું. આ વાર્તા આપણાં પૌરાણિક કથાઓમાં બનેલો એક સચોટ કિસ્સો છે. જે વર્ષો પહેલા મેં કોઈક ધાર્મિક સજ્જન પાસેથી સાંભળ્યો હતો. મને આખે-આખી વાર્તા તો યાદ નથી રહી, પણ તેનો સાર (essence of story) પથ્થર પર કોતરાવેલા સુવાક્યોની જેમ લેફ્ટ–બ્રેઇનમાં યાદ રહી ગયો છે. જે મારાથી બને તેટલું સ્પષ્ટ અને રમુજીક અંદાજમાં રજૂ કરવાનો પ્રયત્ન કરીશ. Again my dear readers please don’t misunderstand me the way I am telling story. ગમ્મત સાથે જ્ઞાન(બોધ) આપતી આ વાર્તા કહેવા પાછળનો મારો intention એકદમ pure છે…મિત્રો. તો એને ધ્યાનમાં રાખી આ વાર્તા રજૂ કરી રહ્યો છું.

So, here begin the વાર્તા,

જનક રાજા મિથિલા નગરીના રાજા હતા. આતો મોટા ભાગે બધાને ખબર જ હશે. પરંતુ એ ‘વિદેહી’ કેમ કહેવાતા હતા, એમને એવું ઉપનામ કેમ આપવામાં આવ્યું હતું? એ તમને કદાચ ખબર નહીં હોય. આવો જ એક પ્રશ્ન મિથિલા નગરીમાં રહેતા એક બ્રાહ્મણના મનમાં થયો કે, “જનક રાજાને ‘વિદેહી’ કેમ કહેવાય છે?”  એના પર એણે ઘણું મનોમંથન કર્યું. પણ કોઈ જવાબ ન મળ્યો. એટલે એણે રૂબરૂ જનક રાજા પાસે જઈ પૂછી લેવા નક્કી કર્યું.   (વિદેહી હોવું એટલે, દેહથી પર હોવું અથવા દેહનો પણ મોહ ન હોવો. આત્મામય રહેનારો.)

બીજે દિવસે બ્રાહ્મણ જનક રાજાના મહેલ તરફ જવા નીકળ્યો. મહેલની અંદર પ્રવેશ કરતાં પહેલા બે સિક્યુરિટીગાર્ડોએ તેને ઊભો રાખ્યો. એમાં એક ગાર્ડે ટપોરી અંદાજમાં પૂછ્યું “ ક્યા..રે ચિરકૂટ…અંદર કાઇકુ જાના હે તેરે કો…? “

બીજા સીધા દેખાતા ગાર્ડે પેલાને હાથથી ઈશારો કરી શાંત પાડ્યો. અને નર્મ આવજે પૂછ્યું “ અહીં આવવાનું તમારું પ્રયોજન જણાવો તો અમે કઈક કરી શકીએ…ગોરમહારાજ. “

બ્રાહ્મણે પણ નમ્ર અવાજે જવાબ આપ્યો “ મારે રાજાને ધાર્મિક વિષય અંગે અંગત પ્રશ્ન પૂછવાનો છે. અને એ માટે મારે એમને રૂબરૂ મળવું પડશે. જો કદાચ તમને કોઈ શંકા જતી હોય તો મારી તપાસ કરી શકો છો.“

ગાર્ડે હળવું સ્મિત કરી બોલ્યો “ માફ…કરજો ગોરમહારાજ પણ, રાજાને પ્રશ્નો પૂછવા અમે કોઈને અંદર નથી જવા દેતા… There are some rules to follow, you know! “

આખરે બ્રાહ્મણે નિરાશાથી ચહેરો નીચો કરી ખિસ્સામાંથી કાગળની ચબરખી કાઢી ગાર્ડને આપી બોલ્યો “ આ પરચીમાં મેં પ્રશ્ન લખેલો છે. જો એ તમે રાજા સુધી પહોચાડી દેશો તો તમારો ખૂબ આભારી રહીશ. “

પેલા ટપોરી ગાર્ડે તેના હાથમાંથી ચબરખી ઝુંટવી લીધી. એણે ખોલીને વાંચતા જ જાણે ફુગ્ગામાંથી હવા નીકળી જાય એમ એનો ચહેરો ઉતરી ગયો. તેણે પેલા ગાર્ડને ચબરખી આપી ભોઠો પડ્યો હોય એવા અવાજે બોલ્યો “ બીડુંને ઇંગ્લિશમે લીખેલા હે….! “

પેલા ગાર્ડે ચબરખી વાંચીને બોલ્યો “ વાહ….તમારો પ્રશ્ન તો બહુ સરસ છે. આવો પ્રશ્ન પૂછવા માટે બહુ હિમ્મત જોઈએ… રાજા તમારો પ્રશ્ન વાંચીને ખુશ થશે કે ગુસ્સે એતો મને ખબર નથી. પણ ખેર, તમે ઈચ્છો જ છો તો હું હમણાં જ રાજાને આ ચબરખી હાથો હાથ આપીને આવું છું… just wait here till I come…” બોલી એ ત્યાંથી અદ્રશ્ય થયો.

હવે આ બન્ને મહેલની બહાર ઊભા હતા. જેમાં પેલો ટપોરી ગાર્ડ હજી ભોઠો પડી નજર ચૂરાવતો હતો. થોડીવાર પછી તેની નજર જનોઈ પડતાં હિમ્મત ભેગી કરી પૂછ્યું “ ગોરમહારાજ છો એમ! “

“ હા “ ટૂંકમાં જવાબ વાળ્યો.

“ કઈ કોલેજ માંથી પૂરું….” બોલવા જતો હતો એટલામાં બ્રાહ્મણે પાછળ ઈશારો કરી બોલ્યો “ આહ્…જુઓ  આવી ગયા પેલા ભાઈ… “

ગાર્ડ એની જગ્યાએ ગોઠવાઇ ખુશ થઈ બોલ્યો “ રાજાએ તમને ખાસમખાસ બોલાયા છે, બહુ ખુશ છે, કે આવો પ્રશ્ન પૂછવાની કોઈએ હિમ્મત કરી છે…”

આ સાંભળતાની સાથેજ બ્રાહ્મણે પવન વેગે મહેલ તરફ પગ ઉપાડ્યા. રાજા સામે દેખાતા થોભીને પ્રણામ કર્યા. જનક રાજા ગાદી પરથી ઉતરી તેની નજીક ગયા. એમણે સામાન્ય વ્યક્તિની જેમ તેના ખભા પર હાથ મૂકી નિર્દોષ સ્મિત રેલાવી નમ્ર સ્વરે બોલ્યા “ કેમ છો? મિત્ર. તમારો પ્રશ્ન મેં વાંચ્યો. ખૂબ આનંદ થયો કે તમે આ પ્રશ્ન પૂછવા હિમ્મત કરી છે… મને ગર્વ છે કે હજુ પણ જીજ્ઞાસુ વ્યક્તિઓ આ નગરીમાં છે. “ પછી બન્ને મિત્રોની જેમ લાલ કાર્પેટ પર ચાલતા-ચાલતા વાતને આગળ વધારી.

બ્રાહ્મણને રાજા તરફથી બહુ માન-આદર મળતા એનો પરિચય આપતા બોલ્યો “ હું આલ્બર્ટ. આલ્બર્ટ જોષી “ બોલીને તેણે મુદ્દાનો સવાલ છેડી બોલ્યો “ સાધુ, સંત, મહાત્માઓ તમને ‘વિદેહી’ કહી સંબોધે છે તેના પર મારો પ્રશ્ન છે. તમે તો સાંસારિક જીવનમાં જોડાયેલા છો, આવો ભવ્યાતિ-ભવ્ય મહેલ, જે જોઈએ તે તરતજ સેવામાં હાજર કરી દે એવા નોકર-ચાકર, જમવામાં બત્રીશ જાતના પકવાનો, નર્તકીઓનું નૃત્ય પણ તમે માણો છો, તન-મન બહેલાવવા માટે સુંદર પત્ની છે. મારી દ્રષ્ટિએ તો તમે સંસારીક જીવનમાં રહી સંસારના તમામ સુખ-સગવડો માણો છો, છતાં તમને ‘વિદેહી’ કેમ કહેવાય છે? આ વાત મને ગળે ઊતરતી નથી….આ પ્રશ્નોનો જવાબ આપો એવી આશાથી આવ્યો છું. ”

જનક રાજા નમ્ર અવાજે બોલ્યા “ તારા પ્રશ્નનો જવાબ હું જરૂર આપીશ. પણ એ પહેલા તારે હું કહું તેટલું ચક્કર મારવું પડશે. એટલા સમયમાં હું શબ્દો ગોઠવી તને ગળે ઉતરે એવો જવાબ ગોઠવી રાખું. બરોબર? “

“ હા…હા, બોલો તમે, ક્યાં જઈ આવું? “ એ ખુશ થઈ તરત બોલ્યો.

રાજાએ બે તાળી પાડતા જ જાણે પ્રગટ થયા હોય એમ બે કદાવર બાહુબલી જેવા અંગરક્ષકો દોડતા આવી પરેડ પડતાં બોલ્યા “ યસ, સર… your command is our duty.”

બાહુબળિયા અંગરક્ષકોનું કદાવર શરીર અને તેની કમરમાં બાંધેલી તલવાર જોઈ આલ્બર્ટના કપાળે પરસેવો વળી ગયો. પછી રાજાએ આલ્બર્ટના ખભા પર હાથ મૂકી થોડે દૂર લઈ ગયા. તેમણે એક દીવો સળગાવવા માટેનું મોટું ખાલી કોડિયું હાથમાં લીધું. એમાં છલો-છલ પાણી ભરી આલ્બર્ટને આપી બોલ્યા “ તારે આ પાણી ભરેલું કોડિયું લઈ એકવાર આ મહેલની પ્રદક્ષિણા કરવાની છે. અને પ્રદક્ષિણા કરતાં-કરતાં અદભૂત રીતે કંડારેલી મૂર્તિઓ, સુગન્દિત રંબેરંગી ફૂલો, વૃક્ષોના રસદાર મીઠા ફળો, મહેલ ઉપર હીરા-મોતીથી જડેલી મૂર્તિઓ, ઘડાઓ તથા બીજી ઘણીબધી મનમોહક લાગતી વસ્તુનું નિરીક્ષણ કરતાં કરતાં એક આંટો મારવાનો છે. ત્યારબાદ એ બધાનું વર્ણન તારે મારી પાસે આવીને કરવાનું છે. અને એ માટે તું કહીશ એવી દક્ષિણા આપી તને ખુશ કરી દઇશ. અને તારો જવાબ પણ આપીશ…“

પછી રાજા ઇશારો કરી પેલા બે બાહુબળિયાને નજીક બોલાવ્યા. રાજાએ આલ્બર્ટની સામે જોઈ ચેતવણી આપતા હોય એમ ધ્યાન ખેંચી બોલ્યા “ અને હા, અગત્યની વાત તો હવે આવે છે, એટલે બરોબર ધ્યાન દઈ સાંભળજે, મહેલની પ્રદક્ષિણા કરતાં આ બન્ને તારી પાછળ ચકોર નજરે રહશે. અને પ્રદક્ષિણા કરતા-કરતા ભૂલથી પાણીનું એક ટીપું પણ આ કોડિયાની બહાર પડ્યું છે.., તો આ બન્ને માંથી જે પેહેલો એ જોઈ જશે, એ તારી ગરદન પાછળ તૈયાર જ રાખેલી ધારદાર તલવારથી, એક ક્ષણોનો પણ વિલંબ કર્યા વિના તારી ગરદનને ધડથી અલગ કરી દેશે. “

આ શર્ત સાંભળી આલ્બર્ટની હાલત ‘કાપો તોયે લોહી ના નિકડે’ એવી થઈ ગઈ હતી. પછી તે રાજાને તત-મમ- જેવા ધ્રૂજતા અવાજે બોલતા એના ગળે ડૂમો બાઝી ગયો. કંપારીઓથી ધ્રૂજતા હાથમાં પકડેલા કોડિયાનું પાણી અડધું ઢોડાઇ ગયું. રાજાએ તેના હાથમાંથી કોડિયું લઈ એમાં ફરીથી છલો-છલ પાણી ભરી આપ્યું. અને સહાનુભૂતિથી તેના ખભા પર હાથ ફેરવી પ્રેમથી બોલ્યા “ ડરીશ નહીં…આલ્બર્ટ, નહિતો હમણાં જેમ પાણી ઢોળાયું એવું જો થશે, તો પછી શું પરિણામ આવશે એની તો તને ખબર છે. એટલે ડર્યા વિના શાંતિથી તારે જેટલો સમય લેવો હોય એટલો સમય લે જે, પણ ટાસ્ક દરમિયાન જો મેં કીધેલી શરતનું પાલન ન થયું તો….” રાજાએ ગળા આગળ અંગૂઠો ફેરવી છેલ્લી મૌનમાં ધમકી આપી હોય એવો ઈશારો કર્યો. ને પછી તેમણે આલ્બર્ટને તેનું ‘ટાસ્ક’ પૂરું કરવા મહેલના ભોંયતળિયા પર પાથરેલી લાલ કાર્પેટ તરફ ઈશારો કરી બોલ્યા “ આ લાલ કાર્પેટથી તમારું ‘ટાસ્ક’ શરૂ થશે. ટાસ્ક દરમ્યાન મહેલની સુંદરતાને માણતાં-માણતા સદભાગ્યે જો એક પણ પાણીનું ટીંપું પડ્યા વગર તું અહી આ કાર્પેટ સુધી પહોચી જઇશ, તો તને તારા પ્રશ્નનો જવાબ મળશે. અને તને આપેલા આ ‘ટાસ્ક’ ની સફળતારૂપે તારે જોઈએ એ વસ્તુ હાજર કરી દેવાશે. તો. તૈયાર આલ્બર્ટ..?

એ ક્ષણે આલ્બર્ટની સ્થિતિ સૂડી વચ્ચે સોપારી જેવી હતી. literally, પેલા બન્ને સૂડી અને પોતે વચ્ચે ફસાયેલી સોપારી. આલ્બર્ટે કશો જવાબ ન આપતા રાજાએ ફરીથી પૂછ્યું “ આલ્બર્ટ, ટાસ્ક માટે તૈયાર? “ પાછું આ વાક્ય કાનમાં ગુંજતા એની હાલત જાણે કોઈએ AC વૉલ્ટેજના બે ખુલ્લા છેડાં એના ગળે અડાડી દીધા હોય, એમ ધ્રૂજતા હાથે નીચે માથું રાખી બોલ્યો “ હ..હ ..હા..હા…ત ત તૈયાર..છ છું…”

પાણી ઢોડાતા રાજાએ ફરીથી કોડિયામાં પાણી છલો-છલ ભર્યું. આલ્બર્ટને ચેતવણી અને હિમ્મત સાથે-સાથે છુપાતો બોધ આપતા છેલ્લી વાર બોલ્યા “ સાંભળ..આલ્બર્ટ,  જે ખૂબ અગત્યનું છે તેના પર જ ધ્યાન આપજે બીજી બધી કોઈ ચિંતા ન કરતો.  નહિતર, કોડિયામાંથી એક ટીંપું પણ છલકીને જો નીચે ‘સ્લો-મોશનમાં’ પડશે. એના પેહલા આ બન્ને તને બે ભાગમાં કરી તલવાર લૂછી મ્યાનમા મૂકી દેશે…,so, be alert and be careful. Focus on what’s really important. “ કહી આલ્બર્ટને કાર્પેટ તરફ મોં ફેરવાવ્યું. પેલા બન્ને બાહુબળિયા આલ્બર્ટની પાછળ એમની તલવાર કાઢી પોજિશન સેટ કરી તૈયાર થઈ ગયા.

આલ્બર્ટને રાજાના છેલ્લા શબ્દો સાંભળી હિંન્ટ મળી ગઈ. એમને કહેલી બે શરતો માંથી કઈ શરત અગત્યની છે એ આલ્બર્ટ સમજી ગયો. તેના ધ્રૂજતા હાથ-પગને હવે બને તેટલા શાંત કરવા ઊંડો શ્વાશ લીધો. માનસિક સ્થિરતા સાધી. ધ્રૂજતું શરીર શાંત પડ્યું. લાલ કાર્પેટ પગ મૂક્યો, તેની આંખો કોડિયાની કિનારો ઉપર અડધું ટીપુંયે બહાર ન જાય તે માટે સ્થિર કરી લીધી.

રાજાએ ‘ટાસ્ક’ શરૂ કરતાં બોલ્યા “ your task is start…. NOW. “

આલ્બર્ટે રાજાના શબ્દો સાંભળ્યા પછી એના મનને સ્થિર કરી દીધું. એની ધારદાર ચપળ નજર ગોળ કોડિયાની કિનારો પર એકાગ્રિત કરી દીધી. કોડિયામાં પાણી સ્વરૂપે આલ્બર્ટ એનો જીવ લઈ જઇ રહ્યો હોય એટલી કાળજીથી એકએક ડગલું ભરતો હતો. પેલા બન્ને બાહુબળિયા તલવાર હવામાં તાકી રાખી ઘા કરવા તૈયાર જ ઊભા હતા. ચાલતા ચાલતા તેમણે પણ એમની ચબરાક નજર કોડિયાની કિનારે ખળાવી દીધી હતી…

આલ્બર્ટ એટલો કાળજીપૂર્વક અને ધીમો કીડી વેગે ચાલતો હતો કે, સ્કૂલેથી સાઇકલ ચલાવીને આવતી કીડીઓ પણ તેને ઓવરટેક કરીને તેના મિત્રો સાથે આશ્ચર્યથી વાત કરતી.

પહેલી કીડી બોલી “ hey! Anto(man!)… why the hell they are acting like this? “

“ I got no clue Anto!(man!)..” બીજી કીડી ખભા ઉલાળી બોલી.

ત્રીજી કીડી બોલી “ you know what guys? All Human are so dumb and idiot, only our species are intelligent. right? “

“ Absolutely right “  પેલી બે કીડીઓ એકસાથે ગર્વ લઈ ખુશ થતાં બોલી. ને પછી ત્રણેય એમના દર(ઘર) સુધી સાઇકલની-રેસ લગાવીને રફુચક્કર થઈ ગઈ.

રાજાએ આલ્બર્ટની ધીમી ગતિએ જોતો જોઈ મનમાં ગર્વ અનુભવતા કે, તેમના રાજ્યમાં કોઇકે ડરીને પણ હિમ્મત કરી આવો પ્રશ્ન પૂછ્યો હતો. આલ્બર્ટની આવવાનો ઘણો સમય બાકી હતો. એટલે તેમણે થોડીક ઊંઘ ખેચી લેવાનું વિચારી તેમના બેડરૂમમાં આરામ કરવા ગયા.

કલાક પછી આલ્બર્ટ અડધો રસ્તો કાપી લીધો હતો. હજુ પણ તેની નજર કોડિયાની કિનારો પર ખોડાયેલી હતી. મહેલની તથા બીજી અદભૂત સુંદરતાને જોવા એની નજરતો શું..! વિચાર સુધ્ધાં પણ ભૂલથી ઊભો નહતો થયો. એ ક્ષણે એનું માત્ર એકજ લક્ષ હતું. કે એક ટીપુંયે કિનારી બહાર ના ઢળે. એ પળે તેને આટલો ધ્યાનસ્થ જોઈને તો કદાચ ખુદ ત્રણ લોકના નાથ શિવ પણ તેની સામે પ્રગટ થઈ, તેના હાથમાંથી કોડિયું લઈને આંખોના ખૂણા લૂછી બોલે કે, “ બસ..બસ…બહોત હુઆ, અબ રૂલાયેગા ક્યાં? ચલ ઉનકી ખબર લેતા હૂઁ…”.  પણ આલ્બર્ટતો જાણે અર્જુનની જેમ જ “ મને તો પક્ષીની આંખ જ દેખાય છે “ એવો એકાગ્ર થઈ ગયેલો.

બે કલાક પછી રાજાની ઊંઘ પાકતા બગાસું ખાઈ આળસ મરડી. નોકરે પાણીનો ગ્લાસ ધર્યો ને થોડું પાણી પીને બોલ્યા “ પેલા પહોચ્યા કે નહીં? “

“ sir, they’re half way through. They’ll be here within couple of minutes. anything else in your serve. sir? ” નોકરે નીચું માથું કરી બોલ્યો.

“ tea and breakfast would be better “ રાજાએ સિંહાસન પર બેસતા ફરર્માહીશ કરી.

થોડીવાર પછી ચા-નાસ્તો કરતાં કરતાં તેમણે સીદી-સૈયદની જાળીઓ જેવી પથ્થરની કોતરણીના છિદ્રોમાંથી આલ્બર્ટને અને પેલા બન્નેને સ્લો-મોશનની જેમ આવતા જોયા. ધીરે ધીરે તેઓ સીદી-સૈયદની જાળીઓ પાર કરી સ્પષ્ટ દેખાયા. આલ્બર્ટને દેખાતા એવું લાગે કે જાણે બરફને ભર બપોરના તડકામાં મુક્તા ઓગળીને પાણીનો રેલો થઈ જતો હોય, એવો પલળીને પરસેવાથી રેબજેબ થઈ ગયો હતો. છતાં તેની કાતિલ તેજ નજર તો કોડિયાના કિનારા પર જ ખોડાયેલી હતી. એને જોઈ રાજા ભાવવિભોર થઈ ગયા.

પેલા બન્ને બાહુબળિયાતો તડકામાં એવા દેખાતા જાણે ભઠ્ઠીમાંથી કાઢેલા શક્કરીયાં. પરસેવો લૂછતા તેમની તલવારો આમતેમ હવામાં ઝોંલા ખાતી. પહેરેલા ટોપા પણ પરસેવાને કારણે સરકીને ઉતરી જતાં. પણ બન્નેમાંથી એકની ખૂંખાર નજર તો કોડિયા પર ટીંગાળેલી જ રહેતી…રાજાનો હુકમ હતો આખરે..,must be follow.

( રાજા વિચારવા લાગ્યા આજે એક સમાન્ય ગણાતો બ્રાહ્મણ તેના આજના ‘ટાસ્ક’ પછી મિથિલા નગરીનો સૌથી તેજસ્વી બ્રાહ્મણોમાંનો એક ગણાશે, ને બાકીના વિદ્વાનો સાથે ગાદી પર બેસશે. )

આલ્બર્ટે બે કલાક પહેલા જે દિશા તરફ પગ મૂકી ‘ટાસ્ક’ શરૂ કર્યું હતું, તે જગ્યાએ બે કલાક પછી તેની વિરુધ્ધ દિશામાં પગ મૂકી તેને ‘ટાસ્ક’ હાશકારો લઈ પૂરું કર્યું. હજુ પણ તે એવો ને એવો સ્થિર કોડિયા સાથે ચકોર પક્ષીની જેમ તીક્ષ્ણ નજરથી જોઈ રહી રાજાના શબ્દોની રાહ જોતો હતો.

રાજા તેની નજીક આવી કોડિયા તરફ નજર કરી. રાજા અવાક બની આલ્બેર્ટ સામે જોઈ રહ્યા અને ખુશ થઈ બોલ્યા “ વાહ… શાબાશ…” બોલતા તરતજ અટકી જઈ આલ્બર્ટે જાણે સાપ ડંખ મારે એવી ઝડપે કરેલી ક્રિયા જોઈ તેમનું ગર્વથી ફરકતું હાસ્ય ખડખડાટ હસતાં બાળકમાં ફેરવાઇ ગયું.

આલ્બેર્ટે શરૂથી માંડી અંત સુધી જે કોડિયામાં જે છલોછલ પાણી ભરેલું હતું. એ તેના ‘ટાસ્ક’ દરમ્યાન એટલું અગત્યનું બની ચૂક્યું હતું કે, જાણે કોડિયામાં પાણી નહીં પણ તેનો જીવ નિચોવી છલોછલ ભરવામાં આવ્યો હોય. એ ‘ટાસ્ક’ પૂરું કરતાં રાજાના મોઢામાંથી “વાહ…શાબાશ..” બસ આટલુ જ સાંભળતા આલ્બર્ટનો કોડિયામાં વેડેલો જીવ સાપ ડંખ મારે એવી ઝડપે સુકાઈ ગયેલા હોઠ કોડિયાની કિનારો પર મૂકી દીધા. અને તડકાનું ગરમ થયેલું પાણી ગટગટાવી ગયો. પછી તરતજ એ જમીન પર શરીર નાખી ઢળી પડતાં રાજાએ તેને પકડી લઈ ધીમેથી નીચે સુવાડ્યો.

થોડીવાર પછી, આલ્બર્ટને પાણી પીવડાવી બેઠો કર્યો. ‘ટાસ્ક’ જીતવાની ખુશીના ભાવો હજુ તેના ચહેરા પર રમતા હતા. પછી તેને રાજાને પ્રણામ કરી તે જે હેતુ માટે આવ્યો હતો એ પ્રશ્ન ફરીથી નમ્રતાથી પૂછ્યો “ તમને જીવતે જીવ ‘વિદેહી’ કેમ કહેવાય છે? એનો જવાબ આપશો? પ્લીઝ “

જનક રાજાએ પણ એની બાજુમાં બેસી ગયા ( મતલબ તેમનો રાજા હોવાનો અંહકાર રતીભારે નથી. જે તેમની આ ક્રિયા સ્પષ્ટ રજૂ કરે છે. ), તેમણે જવાબ આપવાને બદલે પ્રશ્ન પૂછતાં બોલ્યા “ પેહલા તો તને મારો મહેલ કેવો લાગ્યો એ બોલ?…હઁ..? “

આલ્બર્ટે પ્રમાણિક્તાથી જવાબ આપતા બોલ્યો “ સાચું કહું તો, તમે મારા હાથમાં કોડિયું મૂકી, તેમાં પાણી છલોછલ ભરીને જીવ કપાઈ જાય એવી શરત મૂકી, છતાં એ શરત પાળી જે રીતે ‘ટાસ્ક’ પૂરું કર્યું છે…એતો ફક્ત હું જ જાણું છું, અને પાછા પેલા બાહુબળિયા જાણે સાક્ષાત યમરાજ બની જે રીતે મારી પાછળ તલવાર લઈ ગળું અલગ કરવાની રાહ જોઈ રહ્યા હોય એમ બે કલાક સુધી સાથે ને સાથે મારૂ મોત પકડી ઊભા હતા. એવી પરિસ્થિતિમાં મને મારૂ ધ્યાન કોડિયાના કિનારથી બહાર એક ટીપુએ બહાર ના જાય એમાંજ પરોવયેલું હતું. મને એના સિવાય બીજું કોઈજ વસ્તુમાં રતિભાર પણ રસ કે ઈચ્છા નહતી. તે એક-એક ક્ષણે ફક્ત કોડિયામાંનું પાણી સાચવવું એના સિવાય બીજી કોઈજ વસ્તુ મારા માટે મહત્વની નહતી….,” થોડીક વાર થોભી શ્વાશ લઈ નિરાશ અવાજે બોલ્યો “ એટલે…એટલે..,મારી નજર તો શું…વિચાર પણ તમારા આટલા સુંદર અને અદભૂત મહેલ ઉપર જોવા ના પડી…અને… જો જોવા જાઉં અને કોડિયામાંથી એક ટપકું પણ નીચે પડે તો તો…. they would have slayed me down, and I won’t be here in one piece ”

આલ્બર્ટનો આટલો સુંદર અને પ્રમાણિક જવાબ સાંભળી રાજાએ ખુશ થઈ આલ્બટના ઢીચણ પર હાથ મૂકી બોલ્યા “ that’s exactly my point dear…,મારો અડધો જવાબ તો તેજ આપી દીધો…” સાંભળી આલ્બર્ટ કાઇ બોલવા જાય એ પહેલા રાજાએ હાથથી ઈશારો કરી તેને રોકતા બોલ્યા “ આ ટાસ્ક દરમ્યાન તારા માટે કોડિયાની અંદર પાણીનું એક બુંદ પણ બહાર ન જાય એ જેટલું અગત્યનું હતું. એટલી જ અગત્યતા વ્યક્તિ જ્યારે તેના સાચા સ્વરૂપને (આત્માને) આપી સભાન પણે દરેક કર્મને ‘દ્રસ્ટ્ટા ભાવે’ કરવું જોઈએ. જેથી વ્યક્તિ પાંચેય ઇન્દ્રિયોથી થતાં કર્મના બંધનથી મુક્ત થઈ શકે છે. જ્યારે માયામાં બંધાયેલા ભોગવાસીઓને તો એ વ્યક્તિ રાજશાહી-ભોગવિલાસ માણતો હોય એવો જ દેખે છે.

જનક રાજાએ ટૂંકમાં ઉદારહણ આપી બોલ્યા “ જેને લાલ ચશ્મા પહેરર્યાં હોય એને લાલ દેખાય, પીળા પહેરર્યાં હોય એને પીળું, લીલા પહેરર્યાં હોય એને લીલું દેખાય ” રાજા થોડિક વાર થોભી આલ્બેર્ટને પૂછ્યું “ પણ જેને ચશ્મા પહેરર્યાં જ ન હોય એને?….? “ પછી આલ્બેર્ટે જવાબ આપતા બોલ્યો “ તેને જે સત્ય છે એજ દેખાય…મતલબ ‘દ્રષ્ટા ભાવે જ’ જોશે, જે અગત્યનું છે, વાસ્તવિક છે અને અંતિમ સુધી આવાવનું છે, “

[ રંગીન ચશ્માં પહેર્યા હોય in the sense, માયાની(લોલુપતા કે લાલચ) દ્ષ્ટિથી જોવે એને આ મારૂ, આ તારું. આવા બંધનો અને ભોગવાસના લઈ જીવતો હોય છે. એ બધુ નાશવંત હોય છે.

જેણે ચશ્માં પહેર્યા ન હોય in the sense, એ માયાના બંધનોથી અલિપ્ત હોય છે. શારીરિક અને માનસિક બંને રીતે. એમને સંસારની કોઈપણ વ્યક્તિ કે વસ્તુને પોતાની કરી લેવાના કોઈ અભરખા હોતા નથી. હોય તોયે ચાલે, ને ના હોય તોયે ચાલે. આઠે પોર પોતાની મસ્તીમાં…હેય..ને બાકી….બિંન્દાસ..]

આલ્બર્ટના મુખમાંથી ‘અગત્યનું છે, વાસ્તવિક છે, અને અંતિમ સુધી આવાવનું છે‘ આ સાંભળી રાજાની ખુશીને માર્યા ભાવ-વિભોર થઈ તેને ભેટી પડ્યા.

પછી જનક રાજા તેમની લાગણીઓ કાબુમાં લઈ બોલ્યા “ અને સાંભળ, દ્રષ્ટા ભાવમાં જ અલમસ્ત રહેતો વ્યક્તિ ક્યારેય…’ તેમણે ‘ક્યારેય’ શબ્દ પર ભાર મૂકી બોલ્યા “…..ક્યારેય, એ વ્યક્તિ કોઈપણ સંસારની કે બાહ્ય વસ્તુઓથી જોડાયેલો હોતો નથી…,સમય આવે તેની જરૂર પડે ત્યારે વાપરે છે. પણ એના વગર બિલકુલે ‘ના જ’ ચાલે એવો મોહ કે કાટ મનમાં જરાયે હોતો નથી, તે એ વસ્તુને બીજી જ ક્ષણે મનથી છોડી દે છે…અને તેના કોડિયામાંના પાણીમા મય જ રે છે..,means આત્મામય જ રહે છે.  જેને બીજા શબ્દોમાં ‘માંહ્યલો’, કે ‘દ્રષ્ટાભાવથી’ જોવાવાળો કહેવાય, આવી દ્રષ્ટિથી દેખાય ત્યારે વ્યક્તિને….” જનક રાજાએ આલ્બર્ટની સામે પાંચ તત્વોથી બનેલા શરીર(એક પ્રકારનું costume) તરફ હાથની આંગળીઓ ચીંધી બોલ્યા “ તે વ્યક્તિને તો શરીર સુધ્ધાંનોયે મોહ હોતો નથી….એતો બસ… હેય ને…બાકી… અંદરની મોજમાં જ મોજ કરતો હોય છે. “ બોલતા બોલતા રાજા જેમ મદારી વાંસળી વગાળીને સાપને ડોલાવતો હોય, એમ આંખો બંધ કરી ડોલતા-ડોલતા મધુર નિર્દોષ હાસ્ય કરતાં ભાવવિભોર થઈ ગયાં.

આવું મીઠું દ્રશ્ય જોઈને આલ્બર્ટની આંખનાયે ખૂણા પણ ભીના થઈ ગયા. પછી બન્ને પરમ-મિત્રની જેમ બાથે પડી ભેટી પડ્યા…

(આખી વાતચીત દરમ્યાન જનક રાજા પોતે ‘વિદેહી’ છે એવો રતિભારે અહંકાર કર્યો નહતો)

રાજાએ સ્વસ્થ અવાજે બોલ્યા “….અને જેને માયાથી રંગેલા ‘ડોગલા’ પેર્યાં હોય તેને તો….”

“…તેને તો એવા રંગનું જ વિશ્વ દેખાય છે, અને એને જ સાચું માની આખી જિંદગી ભટકીને પસાર કરે છે. “ આલ્બર્ટે રાજાનું અધૂરું વાક્ય પૂરું કર્યું.

પછી બન્ને સાથે હસીને ઊભા થયા. આલ્બેર્ટે જનક રાજાને પ્રણામ કરી ત્યાંથી વિદાય લીધી. જનક રાજાએ આલ્બર્ટને પીઠ ફેરવી જતો જોઇ તેમણે આલ્બેર્ટની બીજી પરીક્ષા પણ લઈ દીધી. એમણે મનમાં વિચાર્યું કે “ ઈનામ લેવાનો વિચાર કે માંગણી પણ કર્યા વગર જવાબ લઈ સીધો ચાલતો થઈ ગયો…! આતો ખરો સંત છે… ”

પછી બીજે દિવસે રાજાએ આલ્બર્ટને સંદેશો મોકલી રાજાના મહેલમાં ચિંતકો, પંડિતો અને જ્ઞાનીઓ સાથે મહેલમાં સ્થાન આપવા અને મિથિલા નગરીની શોભા વધારવા નોંતરું આપ્યું…

આ ભાવ-બિભોર ઘટના એટલી લાંબી ચાલી હતી કે સાંજના 6 વાગવા આવ્યા હતા. બપોરના અંગારા જેવો લાય બળતો સૂર્ય પૃથ્વીની ક્ષિતિજમાં ડૂબી હળવો થઈ રહ્યો હતો. આછા ભૂરા આકાશમાં વાદળો નારંગી દેખાતા હતા, સાંજ પડતાં આકાશમાં ઉડતા પક્ષીઓનો મીઠો કલરવ કરતાં એમના માળામાં પાછા ફરી રહ્યા હતા. મિથિલા ગામના મંદિરોમાં ભજન-કીર્તનની ધૂન વાગી રહી હતી. ઓટલા પર ડોસીઓ અલક-મલકની વાતો કરતી, નિશાળેથી છૂટી ટેણીયાઓ મસ્તી કાઢતા ઘરે જતાં હતા, પીપળાના ઓટલે બેસી ડોસાઓ હરિનામના જપ કરતાં, નાના ભૂલકાંઓ પીપળા ફરતે ચોર-પોલીસ, પક્કડ-દાવ રમતા, આવું અદભૂત કુદરતનું જીવતું-જાગતું- ને સતત બદલાતું બેનમૂન દ્રશ્યનું વર્ણન કરવા માટે મને શબ્દો શોધે જડતા નથી…

વાર્તાના સાર તત્વને કેન્દ્રમાં રાખી 99.9% વાર્તા મેં મન-ઘડ્ન્ત બનાવેલી છે. જો તમને મારી રમૂજીક અંદાજ સાથે જ્ઞાનબોધ આપતી વાર્તા યોગ્ય ન લાગી હોય તો એ મિત્રો આ વાર્તાના બોધ પર જ ધ્યાન આપે…

***

આશા, અપેક્ષા અને ઈચ્છા

લેખ માંડું એના પહેલા એક નાની વાત કહેવી છે,

હું જ્યારે છઠ્ઠા-સાતમાં ધોરણમાં હતો ત્યારે દૂરદર્શન પર બપોરે ચાર વાગ્યે એક સિરિયલ આવતી. ‘એક ડાળના પંખી’. એ સિરિયલ મિસ ના થઈ જાય એટલે એના અડધો કલાક પહેલા હું ટીવી ચાલુ કરી દેતો. અને એ અડધો કલાક દરમ્યાન એક આધ્યાત્મિક પ્રોગ્રામ ચાલતો. જ્ઞાનવાણી – ડો. નિરુબેન અમિનનો.

એ વખતે પ્રોગ્રામમાં પ્રશ્નોત્તરી ચાલતી હતી. એમાં એક છોકરીએ પ્રશ્ન પૂછ્યો કે ‘ અમારા ભાઈ-બહેનમાં મારો મોટો ભાઈ અને નાની બહેન કોઈ મને માનથી બોલાવતું નથી. એમને હું કોઈ મદદ કરી આપું તોયે પ્રેમ-ભાવ નથી આપતા. નીરુમાં મારે શું કરવું? ‘

નિરૂબેને જવાબ આપ્યો: તું એવી અપેક્ષા એમના પાસેથી શું કામ રાખે છે…! તારે ખુશ રહેવું હોય તો એમના પાસેથી અપેક્ષા ના રાખ. તને ગમે એવું લોકો વર્તન કરે એવી અપેક્ષા રાખીશ તો તું દૂ:ખી જ રહીશ. શું? એટલે કોઈના પર અપેક્ષાઓ નહીં રાખવાની… આવો કઈક કઈક જવાબ મને હજુ યાદ છે. (even after 12-13 years)

સાચી વાત છે, લોકોને દૂ:ખી કરતાં ઘણા કારણોમાં કોઈ એક હોય તો એ છે – આશા, અપેક્ષા અને ઈચ્છા.

મોટેભાગે આપણી આસપાસના લોકો પાસેથી પણ આવું જ સાંભળ્યુ હોય છે. આપણાં ધર્મ ગુરુઓએ આ પ્રશ્નની એક જ બાજુના દ્રષ્ટિકોણથી જવાબ આપતા હોય છે. જોકે એ બિલકુલ સાચા છે એમાં મારો કોઈ વિરોધ નથી. I completely agree with them.

As you know, બધા લેખોની જેમ આ લેખમાં પણ મુખ્ય પ્રશ્નની બે બાજુઓ છતી (reveal) કરી વિચાર રજૂ કરવાનો પ્રયત્ન કરીશ. મને બીજો દ્રષ્ટિકોણ કહેવાની જરૂર લાગી એટલે આ લેખ લખી રહ્યો છું.

• આશા, અપેક્ષા અને ઈચ્છા શું વ્યક્તિના જીવનમાં હોવી જોઈએ?

આધ્યાત્મિક જીવનમાં ના હોવી જોઈએ. અને ભૌતિક (સાંસારિક) જીવનમાં જરૂર હોવી જોઈએ.

વ્યક્તિ જીવનમાં ખુશ, આનંદીત ત્યારે જ રહી શકે જ્યારે એ આશા, અપેક્ષાઓ પોતાના ઉપર રાખે.

વ્યક્તિ જીવનમાં નિરાશ કે દૂ:ખી ત્યારે જ થાય જ્યારે એ આશા, અપેક્ષાઓ બહારની વ્યક્તિ, વસ્તુ અને પરિસ્થિતિ ઉપર રાખી બેઠો હોય. બહારની દુનિયામાં તમે ઈચ્છો છો એવું જ લોકો વર્તશે અથવા સાનુકૂળ પરિસ્થિતિ આવશે એની કોઈ ગેરંટી નથી હોતી.

ઉદારહણ,

એક યુગલ રાત્રે રિસેપ્સનમાં જવા માટે તૈયાર થઈ રહ્યું હતું. આંટી બે કલાકથી ઠાઠમાઠથી તૈયાર થઈ રહ્યા હતા. એટલે અંકલએ બૂમ પાડીને કહ્યું ‘ અરે…હજુ કેટલીવાર છે તૈયાર થવામાં…? ’

‘ બસ આ બહાર આવી એટલીજ વાર… ‘ આંટી તૈયાર થઈ બહાર આવ્યા. ‘ કેવી લાગુ છું આ નવી સાડીમાં…! ‘ આંટી ખુશ થઈ સાડી સરખી કરી બોલ્યા. અંકલ ગિફ્ટ પર નામ લખતા લખતા આંટી સામે જોયા વગર કહ્યું ‘ સારી જ લાગે છે હવે…ચાલ જલદી…નહિંતર કાઉન્ટર પર ડિશ લઈને લાંબી લાઇનમાં ઊભા રે’વું પડશે…’

કાંડા ઘડિયાળમાં ટાઈમ જોઈ ગાડીની ચાવી લઈ બન્ને બહાર નીકળ્યા. આંટીનો મૂડ ઓફ થઈ ગયો. મોઢું ચડાવી ગાડીની બારી બહાર જોઈ આંટીના મનમાં વિચારો ઘોળાયે જતાં કે: ‘ જોયા વગર જ સારી લાગુ છું કહી દીધું… એકવાર જોઈ લીધું હોત તો શું મોડુ થવાનું હતું એમનું…’. જ્યારે અંકલના મનમાં ડિશ લઈને લાઇનમાં ઊભા ના રે’વું પડે એના વિચારો ચાલતા હતા.

પાર્ટી પ્લોટમાં દાખલ થતાં જ આંટીએ આશા બાંધી દીધી કે બહેનપણીઓ તો મારી નવી સાડીને જોઈ જરૂર વખાણ કરશે. જ્યારે બીજી બાજુ અંકલની નજરતો કાઉન્ટર પર કઈ કઈ આઇટમો રાખી છે એ તરફ જ મંડાયેલી હતી. છેવટે ભૂખ્યા ના રહેવાતા બોલ્યા ‘ ચાલ…પહેલા જમી લઈએ, પછી આપડે ગિફ્ટ આપી ’યાઈ શું…’ આંટીએ અંકલના હદ બહાર નીકળેલા દુંડાળા પેટ પર સહેજ કોણી મારી કહ્યું ‘ પહેલા…ચિંટુ અને ચિંકીને મળી’યાવું પડે, તમેયે જમવાનું જોઈ આમ આટલા ભુખાવરા શું થાવ છો..! નહીં પતી જાય તમા’ર રીંગણનો ઓળો… અવે. ’ થોડા ઠપકાઇને નરમ પાડ્યા.

સ્ટેજ પર જતાં વચ્ચે સગા-સબંધીઓ સાથે હાય-હેલ્લો ને થોડીક ઔપચારિક વાતો કરતાં. આંટી વાતચીત દરમ્યાન સામેવાળાની નજર સાડી પર પડે એના માટે ઘણીવાર સાડીનો પાલવ સરખો કરે જતાં. છતાં કોઈની નજર આંટીની સાડી પર ન ગઈ. સ્ટેજ પર જઈને ચિંટુ ચિંકીને ગિફ્ટ આપી નીચે ઉતર્યા. બન્નેએ જમવાની ડિશ લીધી. અંકલ એમની ડિશમાં ખચોખચ ભરેલા પકવાનોની મઘમઘતી સોડમ લઈને ડિશ પર તૂટી પડ્યા હતા. હજુ સુધી કોઈએ આંટીની સાડીની તારીફ નહતી કરી એટલે હજુયે એમનું મૂડ ઓફ હતું. થોડીવારમાં પાછળથી અવાજ આવ્યો. ‘ હેય…સ્વાતિ, ‘

‘ ઓ હાય…વિધ્યા ’ આંટી સહેજ જુઠ્ઠું હસ્યાં.

વિધ્યાએ ઉપરથી નીચે જોઈ વખાણ કરતાં કહ્યું ‘ wow…Swati, you looking gorgeous in this sari. ‘

‘ oh…thank you Vidhya…’ સાડી સામે જોઈ થોડીક સરખી કરી મલકાઇ ગયા. ને ચહેરા પર એકાએક મધુર હાસ્ય ફરકી ઉઠ્યું.

બાજુમાં ઉભેલા અંકલને દુનિયાદારી પાસેથી કોઈ જ અપેક્ષા નહતી. લોકોને જે કેવું હોય તે કે. ડિશમાં હતું એ બધુ ચટ કરી પહેલીવાર ડીશમાં જે વાનગીઓ સમાઈ શકી નહતી અથવા બાકી રહી ગઈ હતી એ લેવા ઉપડ્યા. એમણે સ્વાતિ અને વિધ્યા તરફ નજરે નહતી કરી. એમની નજરતો બધીજ વાનગીઓ ભરપેટ ટટકાઇને (દબાઈને) ગિફ્ટના પૈસા વસૂલ કરવામાં જ હતી.

અંકલને લોકો પાસે કોઈ વખાણ કરે કે બે સારા શબ્દો કહે એવી કોઈ જ અપેક્ષા નથી. એ એમની અનેરી મઝા લૂંટવામાં જ મશગુલ હતા. જ્યારે આંટીએ બહાર લોકો પર આશા રાખી બેઠા હતા કે કોઈ એમની નવી સાડીની તારીફ કરે. અને એ તારીફ જ્યાં સુધી લોકો પાસેથી ન મળી ત્યાં સુધી દૂ:ખી રહ્યા. એ વિશે કેટ-કેટલુયે નેગેટિવે વિચાર્યું હશે. અને ફાઇનલી વખાણ થયા કે તરત જ ખુશ થઈ ગયા. એનો મતલબ બહારના લોકો આપણને કોઈ સારા-ખોટા બે-ત્રણ શબ્દો કહે એની ઉપર આપણે ખુશ થવું કે દૂ:ખી થવું એ નક્કી કરવાનું..!?!

વ્યક્તિમાં લોકો પાસે અપેક્ષા રાખી મૂકવાની વૃતિ એટલી સહજ થઈ ગઈ છે કે તરત જ લોકો પાસેથી appreciationની કાગડોળે રાહ જોઈ બેઠા હોય છે. અને એ જો પોતે વિચાર્યું હોય એવું appreciation ન મળે તો પાછા દૂ:ખી થાય છે. જો ખુશ રહેવું હોય તો ક્યારેય લોકો પાસે અપેક્ષાઓ નહીં રાખવી. સારા વખાણ કરે તો ખુશ થવાનું અને ના કરે તો અંદરના અંદર દૂ:ખી રહ્યા કરવાનું…! આપણે ખુશ રહેવું એનું નિયંત્રણ બહારની વસ્તુ, વ્યક્તિ કે પરિસ્થિતિ પર ન હોવું જોઈએ.

Don’t ever let your remote control of happiness in someone’s hands, otherwise they’ll take control over your emotions. And then your life will be miserable. Grab that remote and take control over your mind. Don’t ever let them be. Be your own master.

વ્યક્તિએ જીવનમાં આશાઓ જરૂર રાખવી જોઈએ. આશાઓ, ઈચ્છાઓ જો હશે તો જ વ્યક્તિનો વિકાસ થાય. જ્યારે વ્યક્તિ અપેક્ષા કે ઈચ્છાઓ એ પોતાના ઉપર મૂકે છે ત્યારે આખી વાત બદલાઈ જાય છે.

જો મનમાં ઈચ્છા રાખેલુ લક્ષ્ય હાંસિલ ન કરી શક્યો તો એ જવાબદાર પોતે જ છે. કારણકે એને જોઈએ એટલી મહેનત પોતાના પાસેથી નહીં કરાવી હોય. આમાં એ કોઈને બ્લેમ ન કરી શકે. અને જો લક્ષ્ય હાંસિલ થાય તો સફળતાનો હકદાર પોતે જ છે.

જીવનમાં દરેક વ્યક્તિએ મોટી આશાઓ હોવી જ જોઈએ અને એને પૂરી કરવા માટેની હિમ્મત પણ. તો જ કઈક નવું સર્જન થાય. એ માટે કઠોર પુરુષાર્થ કરવો જરૂરી છે. બાકી નશીબ પર આધાર રાખીને બેસે એ કશું ઉકાળી ના શકે. એ ફક્ત મોટી મોટી ઈચ્છાઓ જ સેવી શકે અને પૂરી ન થાય એટલે દૂ:ખી રહે. નિરાશ થાય. ગુસ્સે થાય, અને છેવટે નશીબને કોશે. આ બધુ થવા પાછળ કોણ જવાબદાર? વ્યક્તિ પોતે. અને આ ત્યારે જ થાય જ્યારે વ્યક્તિમાં એને આંબેલી અપેક્ષાઓ પૂરી કરવા માટે હોવું જોઈએ એવું ઝનૂનું, મેડનેસ્સ ન હોય. કોઈપણ લક્ષ્ય પૂરો કરવા થોડુક ગાંડપણ તો જોઈએ જ બોસ… અને જો એ ન હોય તો લક્ષ્યના ફાઇનલ રિજલ્ટ માટે વ્યક્તિ લાયક નથી એવું કહેવાય.

Life never gives you what you want, it gives you what you truly deserve.

દુનિયામાં જે સફળ થયા છે એમની હિસ્ટ્રી જુવો. એમણે ઊંચા લક્ષ્ય રાખ્યા છે. પ્રમાણિક તનતોડ મહેનત કરી છે. એ કામ કરતાં એમની આસપાસના ઘણા લોકોએ કહ્યું હશે કે; રેવા’દે યાર.., તારાથી નઇ થાય. ખોટી મહેનત કરી શું કામ ખોટો દૂ:ખી થાય છે..! એ વખતે મન પણ કહેશે કે રેવા’દે.., આ કામ તારાથી’યે બીજા લોકોએ ઘણું સારું કર્યું છે, હવે તું વળી નવું કરી શું કાંદા કાઢવાનો છે. કશુંક બીજું કર. બધી બાજુથી વ્યક્તિને પોતાની ઈચ્છા પડતી મૂકવાના નેગેટિવ જવાબ મળતા હોય, ઘરે બાપા પણ દબાણ કરતાં હોય કે: ‘ જો લાલા… આવડા મોટા અભારખા રાખે’ન…. પસી એ પાર નઇ પડ તો વધુ દખી થય… માપમાં રઈન આશાઓ રાખવાની… અન એ મલશે જ એવું ચો નક્કી સ…? એ બધુ પાર પાડત ઘહઈ જ’ય. એટલે કઉ સુ લાલા, એ બધા અભારખા હેઠા મેલ, અન કોક બીજું કર.

છતાં પણ દિલમાંથી કશુક કરી છૂટવાની, પોતાની જાતને સાબિત કરી બતાવવાની, કોઈપણ ભોગે કરીને જ રહીશ એવી તીવ્ર ઝંખના અંદર સળગતી હોય એ કહે કે; જે કરે છે તું એ કરે જા યારા, દિલ લગાઈને કર. ધીરજ રાખ જે થશે જ, ના કેમ થાય..! જાન લગાઈ દેજે… આ અંતર અવાજ પ્રેરણા આપે. લક્ષ્યની નજીક પહોંચવા આગળ ધપાવે. હિમ્મત આપે, જુસ્સો વધારે. આ બધા આંતરિકબળોને યોગ્ય દિશામાં વાપરો તો તો પછી સફળતા મળે જ છૂટકો છે. દુનિયાની કોઈ તાકાત નથી કે રોકી શકે. જ્યારે ફાઇનલી ધારેલી ઈચ્છા મુજબ કામ થાય ત્યારે ગજબનો આત્મસંતોષ થાય બોસ…. મહેનત રંગ લાવી હોય એવું લાગે. પછી તો પેલા ‘કિંગ કોંગ’ મૂવીના ગોરીલાની જેમ બિલ્ડિંગની છેક ઉપર ચડી છાતી પીટીને કે’વાનું મન થાય કે: બોસ… હવે તો આપણે બધુ જ કરી શકીએ છીએ. આવો આત્મ-વિશ્વાસ છપ્પનની છાતી ના હોય તોયે ફૂલાવીન કે’વાની ઈચ્છા થાય.

Believe me, Nothing comes easy as it sounds. It takes hell a lot of effort to achieve it. Then your journey of achieving will seems all worth it.  – Parth Patel.

Don’t quit. Suffer now and live the rest of your life as a champion.

• Muhammad Ali.

એપલ કંપનીના સ્થાપક સ્ટીવ જોબ્સે iPhone ને બીજા iDevice  લોન્ચ કરી ટેકનોલોજીમાં હરણ ફાળ ભરી. એક આખી અલગ જ ટેક્નોલૉજી દુનિયા સમક્ષ રજુ કરી છે એમણે. (સ્ટીવ બાપાને મારા હજાર સલામ!) જ્યારે iPhone 1 લોન્ચ થયો ત્યારે લોકો iPhone હાથમાં લેવા તલપાપડ થતાં હતા. આજે પણ એ ઉત્સાહ, એ થનગનાટ લોકોમાં અકબંધ જળવાઈ રહ્યો છે. કારણ?

એપલ દર વર્ષે નવી Products, Functions અને Technology બહાર પાડે છે. અને એમાં એ કોઈ કોમ્પ્રોમાઇજ નથી કરતું. આઇફોનમાં દર વર્ષે લોકોની જરૂરિયાતો મુજબ નવા નવા functions, features લાવતા ગયા. સ્ટીવ જોબ્સે વિચાર્યું કે અંધ વ્યક્તિઓ આપણી productsનો લાભ ન મળે એ કેમ ચાલે…!. એ લોકોની disability આ ડિવાઇસથી દૂર કરી દઈએ. આવી ઈચ્છા એપલ કંપનીએ કરી. પછી અંધ વ્યક્તિઓ પણ વાપરી શકે એટલે એમણે એક નવું function આઈફોનમાં add કર્યું. blind person mode પર કરી, સ્ક્રીન પર ડબલ ટેપ કરો એટલે સ્ક્રીન પર લખેલી માહિતી વોઇસમાં કન્વર્ટ થઈ જાય. હોમ બટન દબાવી રાખો તો સિરી પોપ અપ થાય અને તમે બોલો એ વ્યક્તિને ફોન લગાવી દે. મેસેજ મોકલી દે, જે સર્ચ કરવું હોય એ સર્ચ કરી દે, વોઇસનું ટેક્સ્ટમાં કન્વર્ટ થાય એ ફંકશન પણ લાવ્યા. અંધ વ્યક્તિઓને વાંચવા-લખવાની માથાફોડ માંથી મુક્ત કરી દીધા. આઇફોને એક દ્રષ્ટિએ એમને સ્વતંત્ર કરી દીધા. એક સહારો આપ્યો. આ ક્યારે શક્ય બની શકે બોસ? જ્યારે વ્યક્તિને ઈચ્છા ઊભી થાય. એને શક્ય કરવા સખત મહેનત કરી હોય, અને એ લક્ષ્યને પૂરું કરી લોકો સામે મૂક્યું. એ functions લોન્ચ થયા પછી કેટલાય અંધ વ્યક્તિઓ માટે iPhone એક સહારો બન્યો. આમ એપલે દુનિયાને કશુક નવું, કશુક હટકે આપવાની ઈચ્છા કરી, લક્ષ્યો મૂક્યા, પરિશ્રમ કર્યો. અને દર વર્ષે નવું નવું લોન્ચ કરતાં રહ્યા. લોકો ખેંચાતા રહ્યા. આમ કશુક નવું કરવાની ઈચ્છા જાગે તો જ કશુક સર્જન થાય.

Always dare to hope. Dare to determinate, dare to work hard, dare to accomplish it. Remember where there’s hope, there’s life.

બાકી સ્ટીવ્સે એવી ઈચ્છા કરી જ ન હોત અને એ વિચારને ત્યાંજ દબાવી દઈને જો પોતાને કહ્યું હોત કે: ભઇ સ્ટીવ… તારા આઈફોનથી એકબીજા જોડે વાત તો થાય છે, હવે બીજું નવું તારે શું જોઈએ છે…?! જો નવું સર્જન કરવાની ઈચ્છા કરીશ તો એ પૂરું કરવા ખૂબ મહેનત માંગી લેશે યાર… અને પાછું કોને ખબર એ જોઈએ એવું થશે કે નહીં… અને આનો તો કોઈ અંત જ નથી. એક પછી બીજું ને બીજા પછી ત્રીજું એમ ચાલે જ જશે… મેલ સાલ હવે… આ વાતચીત થાય એટલે ઘણું થયું. મોટી ઈચ્છાઓ કરી શું કામ આ બધી જફા કરવી…!

જો આવું કહ્યું હોત તો અત્યારે સ્ટીવ જોબ્સે જે ‘Apple’ ના iDevice દુનિયાને આપ્યા છે એ આપણે વપરાતા ન હોત.

You should lay big hopes, but on your own self. It will never make you feel low or depress until you don’t have guts to fulfill it. If you won’t, then sure, it will hurt you like a hell.

બીજો દ્રષ્ટિકોણ,

આધ્યાતમિક જગતમાં આશા અપેક્ષા ન હોવી જોઈએ. કારણકે ત્યાં કશું અચિવ કરવાનું કે લેવાનું નથી. ત્યાં તો તમે જેવા છો એવા સમર્પિત થવાનું છે. ત્યાં અપેક્ષાઓ મતલબ તમારા અને ભગવાન વચ્ચેની દીવાલ. તમારા અભારખા ભગવાનની ભક્તિમાં બાધા રૂપ થશે. તમારે જે છે એમાં જ સંતોષ માની લેવો. હંમેશા ખુશ રહેવાનુ, અને આઠે પહોર ભક્તિ ભાવમાં હેય…ને બાકી… લીન રે’વાનું. બાકીના અભારખાઓ ત્યજી દેવાના. ક્યારે….??? જ્યારે આધ્યાત્મમાં ગળાડૂબ થવા અને મોક્ષ પામી પરમાત્માંમાં સિધ્ધાવા સિરિયસલી તૈયાર હોવ ત્યારે. ભસવું અને ફાકવું બે સાથે નો થાય.

બાકી આતો જસ્ટ વાત છે:

“ જીવનમાં જે સૌથી અગત્યના કામ હોયે એ પહેલા કરી લેજો, નહીંતર ભવિષ્યમાં એ માટે તમારી પાસે કાં સમય નહીં હોય, કાં ભવિષ્ય પાસે કદાચ તમે નહિઁ હો. ”

***